Αρχίλοχος, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Ευσταθία Δήμου, Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία - Νίκας, Αθήνα 2023.
Τον αρχαίο λυρικό ποιητή Αρχίλοχο τον Πάριο (7ος αιώνας π.Χ.) μας ξανασυστήνει η ποιήτρια και κριτικός λογοτεχνίας Ευσταθία Δήμου, σε μία άρτια έκδοση. Ο «ποιητής του δόρατος και της αιχμής» παραδίδει μαθήματα επιβίωσης απευθυνόμενος τόσο σε πολεμιστές, με την κυριολεκτική χρήση του όρου, όσο και σε απλούς μαχητές της ζωής. Πολλοί στίχοι του, που περικλείουν σοφία και ευφυείς συλλογισμούς, θα μπορούσαν να αποτελέσουν συμβουλές για έναν επιτυχημένο και ευτυχή βίο. Η μετάφραση ποιημάτων και αποσπασμάτων συνοδεύεται από ερμηνευτικά σχόλια της Ευσταθίας Δήμου. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα της μεταφραστικής της τέχνης, μαζί με το αρχικό κείμενο:
ειμί δ’ εγώ θεράπων μεν Ενυαλίοιο άνακτος
και Μουσέων ερατόν δώρον επιστάμενος.
Υπηρέτης είμαι εγώ του βασιλέως Άρη
κι έχω το δώρο λάβει των Μουσών, το αξιέραστο.
Ελεγείες, απ. 1 West, σ. 37
*
εν δορί μεν μοι μάζα μεμαγμένη, εν δορί δ’ οίνος
Ισμαρικός· πίνω δ’ εν δορί κεκλιμένος.
Με το δόρυ μου βγάζω το ψωμί, με το δόρυ το κρασί
το Ισμαρικό και πίνω πλάι στο δόρυ μου γερμένος.
Ελεγείες, απ. 2 West, σ. 40
*
ούτε τί γαρ κλαίων ιήσομαι, ούτε κάκιον
θήσω τερπωλάς και θαλίας εφέπων.
Ούτε με τα κλάματα θα γιατρευτώ ούτε χειρότερο
θε να το κάνω, αν στα γλέντια ριχτώ και στις γιορτές.
Ελεγείες, απ. 11 West, σσ. 52-53
*
αλλά θεοί γαρ ανηκέστοισι κακοίσιν
ω φίλ’ επί κρατερήν τλημοσύνην έθεσαν
φάρμακον. άλλοτε άλλος έχει τόδε· νυν μεν ες ημέας
ετράπεθ’, αιματόεν δ’ έλκος αναστένομεν,
εξαύτις δ’ ετέρους επαμείψεται. αλλά τάχιστα
τλήτε, γυναικείον πένθος απωσάμενοι.
Μα οι θεοί, για τις αγιάτρευτες τις συμφορές,
φίλε μου, την ανεξάντλητη βρήκανε υπομονή
για φάρμακο. Κι αυτές άλλοτε βρίσκουνε τον έναν, άλλοτε
τον άλλον· τώρα σ’ εμάς
πέσανε και γι’ ανοιχτή στενάζουμε πληγή.
Κι άλλους πάλι θα επισκεφθούν. Όμως γρήγορα
δείξτε καρτερία, διώξτε τη γυναικεία θλίψη.
Ελεγείες, απ. 13 West (απόσπασμα), σ. 55
*
[...] δήμου μεν επίρρησιν μελεδαίνων
ουδείς αν μάλα πόλλ’ ιμερόεντα πάθοι.
[...] όποιος του κόσμου την κατάκριση μετρά
πολλές δεν γεύεται χαρές.
Ελεγείες, απ. 14 West, σ. 57
*
[...] επίκουρος ανήρ τόσσον φίλος έσκε μάχηται.
[...] ο σύμμαχος ήταν φίλος μονάχα όσον καιρό πολεμούσε.
Ελεγείες, απ. 15 West, σ. 59
*
πάντα πόνος τεύχει θνητοίς μελέτη τε βροτείη.
Όλα τα φτιάχνουν οι θνητοί με κόπο και μ’ ασκήσεις.
Ελεγείες, απ. 17 West, σ. 61
*
«ου μοι τα Γύγεω του πολυχρύσου μέλει,
ουδ’ είλε πω με ζήλος, ουδ’ αγαίομαι
θεών έργα, μεγάλης δ’ ουκ ερέω τυραννίδος·
απόπροθεν γαρ εστιν οφθαλμών εμών».
«Ούτε για τα πλούτη του Γύγη του πολύχρυσου με μέλει,
ούτε ζήλια με κυρίευσε ποτέ, ούτε φθονώ
τα έργα των θεών και μεγάλη δεν πόθησα εξουσία·
μακριά στέκουν απ’ τα μάτια μου όλα ετούτα».
Τρίμετρα, απ. 19 West, σ. 63
*
επτά γαρ νεκρών πεσόντων, ους εμάρψαμεν ποσίν,
χείλιοι φονήες ειμεν.
Για εφτά νεκρούς που πέσανε και τους ποδοπατήσαμε,
χίλιοι βρισκόμαστε φονιάδες.
Τετράμετροι, απ. 101 West, σ. 83
*
και νέους θάρσυνε· νίκης δ’ εν θεοίσι πείρατα.
Τους νέους να ενθαρρύνεις· της νίκης το κατόρθωμα είναι των θεών.
Τετράμετροι, απ. 111 West, σ. 88
*
ου φιλέω μέγαν στρατηγόν ουδέ διαπεπλιγμένον
ουδέ βοστρύχοισι γαύρον ουδ’ υπεξυρημένον,
αλλά μοι σμικρός τις είη και περί κνήμας ιδείν
ροικός, ασφαλέως βεβηκώς ποσσί, καρδίης πλέως.
Δεν μου αρέσει ο σωματώδης στρατηγός που περπατά με βήματα μεγάλα
περήφανος για τα σγουρά του τα μαλλιά, το φρέσκο ξύρισμα,
για μένα καλύτερα μικρόσωμος και στραβοκάνης να ’ναι,
μα γερά στα πόδια να πατά, να ’χει καρδιά περίσσια.
Τετράμετροι, απ. 114 West, σ. 88
*
νυν δε Λεώφιλος μεν άρχει, Λεωφίλου δ’ επικρατείν,
Λεωφίλωι δε πάντα κείται, Λεώφιλον δ’ άκουε.
Τώρα ο Λεώφιλος κυβερνά, του Λεώφιλου είναι η εξουσία,
στον Λεώφιλο υπόκεινται τα πάντα, τον Λεώφιλο ν’ ακούς.
Τετράμετροι, απ. 115 West, σ. 91
*
θυμέ, θύμ’, αμηχάνοισι κήδεσιν κυκώμενε,
αναδευ δυσμενών δ’ αλέξεο προσβαλών εναντίον
στέρνον ενδοκοισιν εχθρών πλησίον κατασταθείς
ασφαλέως· και μήτε νικέων αμφάδην αγάλλεο,
μηδέ νικηθείς εν οίκωι καταπεσών οδύρεο,
αλλά χαρτοίσιν τε χαίρε και κακοίσιν ασχάλα
μη λίην· γίνωσκε δ’ οίος ρυσμός ανθρώπους έχει.
Ψυχή, ψυχή μου, ταραγμένη από πένθη αδιανόητα,
ορθώσου, πήγαινε καταπάνω στους εχθρούς
πρόταξε το στήθος σου μπρος στην ενέδρα τους
σταθερά· και ούτε αν νικήσεις φανερά να το χαρείς
ούτε πάλι αν νικηθείς, μέσα στο σπίτι να οδύρεσαι πεσμένος.
Με τις χαρές να χαίρεσαι, με τις συμφορές να θλίβεσαι
όσο τους πρέπει. Να ξέρεις πάντα ποιος ρυθμός κατέχει
τους ανθρώπους.
Τετράμετροι, απ. 128 West, σ. 103-104
*
ου γαρ εσθλά κατθανούσι κερτομείν επ’ ανδράσιν.
Ευγενικό δεν είναι να χλευάζεις άνδρες που έχουν πια πεθάνει.
Τετράμετροι, απ. 134 West, σ. 111
*
τηι μεν ύδωρ εφόρει
δολοφρονέουσα χειρί, θητέρηι δε πυρ.
Με το ένα χέρι κουβαλούσε νερό,
η δολοπλόκα, και με το άλλο φωτιά.
Τετράμετροι, απ. 184 West, σ. 122
*
ίστη κατ’ ηκην κύματός τε κανέμου.
Στεκόταν εκεί που συναντιούνται το κύμα και ο άνεμος.
Αβέβαια, απ. 212 West, σ. 138
*
ψυχάς έχοντες κυμάτων εν αγκάλαις.
Εναποθέτοντας τις ζωές μας στην αγκαλιά των κυμάτων.
Αβέβαια, απ. 213 West, σ. 138
*
κατ’ οίκον εστρωφάτο μισητός βάβαξ.
Στο σπίτι τριγυρνούσε ένα ανυπόφορο μουρμουρητό.
Αμφίβολα, απ. 297 West, σ. 149
*
Ζευς εν θεοίσι μάντις αψευδέστατος
και τέλος αυτός έχει.
Ο Δίας αξιόπιστος είναι μάντης μες στους θεούς
και αυτός ξέρει το τέλος.
Αμφίβολα, απ. 298 West, σ. 149
*
εύδοντι δ’ αιρεί κύρτος.
Γι’ αυτόν που κοιμάται ψαρεύει ο κύρτος.
Αμφίβολα, απ. 307 West, σ. 150
