Από την Άρτα, την Καστοριά, την Κω (τρία βιβλία πεζογραφίας)

*

Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Η λιτανεία, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα, 2016

Ένα πραγματικό γεγονός, η κατάρρευση του γεφυριού της Πλάκας από τις έντονες βροχοπτώσεις του 2015, και η κάλυψή του από έναν δημοσιογράφο που επισκέπτεται την Άρτα, αποτελεί την αφορμή για την αφήγηση της μίας από τις δύο ιστορίες που συγκροτούν το μυθιστόρημα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη Η λιτανεία και εκτυλίσσονται παράλληλα η μία με την άλλη. Ο τόπος, τα έθιμα, οι πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις, οι φόβοι, οι ελπίδες, ο έρωτας, η Εκκλησία, η μνήμη, και, κυρίως, ως βουβός πρωταγωνιστής, ο ποταμός Άραχθος και οι πλημμύρες που προκαλούσε και προκαλεί. Η πόλη της Άρτας στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα και η ίδια πόλη περίπου έναν αιώνα πριν, με βάση στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα του συγγραφέα σε πηγές της εποχής. Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να διακρίνει τις αλλαγές που επέφερε ο χρόνος, αλλά και τα στοιχεία που παρέμειναν αναλλοίωτα. Οι δύο ιστορίες ξεδιπλώνονται εναλλάξ, ενώ σχετίζονται και θεματολογικά. Η εξέλιξη της καθεμίας γίνεται γραμμικά. Ο τρόπος που σχηματοποιούνται από την αρχή οι χαρακτήρες, δεν αφήνει περιθώρια για ανατροπές και “εκτροπές”. Σε αυτό συμβάλλει και το γενικό αφηγηματικό πλαίσιο, που εκτός από μυθοπλαστικό, είναι ταυτόχρονα και ιστορικό, επομένως οριοθετημένο εκ των προτέρων. Έτσι, το φούσκωμα του ποταμιού, που προκαλεί πλημμύρες και καταστροφές, διάλυση εκ των έσω, σπάσιμο των ορίων και καταστάσεις απρόβλεπτες, δεν βρίσκει την αναλογία του στους ανθρώπινους χαρακτήρες του βιβλίου, που παραμένουν ως το τέλος εγκλωβισμένοι στο αρχικό σχέδιο πλεύσης του συγγραφέα. Η εξέλιξη και η κίνηση αφορούν το ιστορικό-πραγματολογικό μέρος της αφήγησης και όχι τόσο τον εσωτερικό κόσμο των προσώπων. Ο συγγραφέας δεν αναλύει τους χαρακτήρες αλλά τους περιγράφει. Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα, αλλά η μικρή του έκταση αφήνει μία αίσθηση γρήγορου τέλους.

*

Ηλίας Λ. Παπαμόσχος, Η αλεπού της σκάλας, εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2015

Μικρές ιστορίες με ασυνήθιστη θεματολογία. Η αφήγηση, στα σύντομα αυτά κείμενα, ξεδιπλώνεται σε επάλληλους (υπάλληλους) κύκλους: στην αρχή μία εικόνα ή ένα γεγονός του παρόντος, στη συνέχεια συνειρμοί, μνήμες, εικόνες του παρελθόντος, ξανά συνειρμοί, και σε αρκετές περιπτώσεις επιστροφή στο παρόν. Από το τώρα στο τότε, από την εικόνα στη σκέψη, από το βλέμμα και το επιφανειακό βίωμα στη μνήμη που σιγοκαίει μέσα μας. Κείμενα χωρίς κέντρο βάρους, γραμμένα χωρίς σκοπιμότητα, κείμενα αφιερωμένα στη Γραφή. Σε μερικές ιστορίες ο συγγραφέας (Ηλίας Παπαμόσχος, Καστοριά, 1967), αφού καταφέρει να σκηνοθετήσει ένα σχετικά ολοκληρωμένο πλαίσιο, ξαφνικά δραπετεύει από αυτό, σαν να μην ενδιαφέρεται τόσο για την ιστορία που αφηγείται καθεαυτή όσο για την αλλαγή, το ξάφνιασμα, την πρόκληση της έκπληξης και την κατάργηση του αρχικού πλαισίου, πριν εγκαταλείψει το κείμενο. Ζώα θηράματα και άνθρωποι θηρευτές, μνήμες και αναμνήσεις θηρευτές και άνθρωποι θηράματα. Άνθρωποι και ζώα εναλλάσσονται στις σελίδες του βιβλίου, με το άωρο και απρόβλεπτο του θανάτου να πλανάται πάνω από τις λέξεις.

* 

Φώτης Θαλασσινός, Θα μπεις σ' έναν κόσμο, εκδόσεις Οδός Πανός, Αθήνα 2017

Στο βιβλίο του με τίτλο Θα μπεις σ' έναν κόσμο ο Φώτης Θαλασσινός (Κως, 1977) μιλά για τα πρόσωπα του κόσμου του, της φαντασίας του, της καθημερινότητάς του και για εικόνες και λέξεις που τον συνοδεύουν στην ατέλειωτη μοναξιά του. Αντικρίζει με έναν σπάνιο τρόπο τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν ή που συναντά τυχαία, σαν να πρόκειται για παράξενα όντα ή για πρόσωπα μίας σκοτεινής μυθολογίας. Ο Φώτης Θαλασσινός εκθέτει με συντομία σκέψεις που περιστρέφονται γύρω από τις έννοιες του καλού και του κακού, και λίγο μετά τις εγκαταλείπει, χωρίς να νιώθει την ανάγκη να τις υποστηρίξει περαιτέρω στον αναγνώστη. Έτσι οι σκέψεις δεν προλαβαίνουν να αποκτήσουν την ακαμψία και τη συμπαγή δομή των συλλογισμών. Με αναφορές στην ερωτική του ζωή και στη χριστιανική του πίστη, με το βλέμμα του να κατευθύνεται εκεί όπου άλλοι δεν θα κοιτάξουν ποτέ, και με έκφραση που κινείται -σαν εκκρεμές- μεταξύ της σαφήνειας και της απροσδιοριστίας, το βιβλίο αποτελεί, ως σύνολο, ένα “λογοτεχνικό εύρημα” του συγγραφέα. Άλλοτε ως ευαίσθητος δέκτης των μηνυμάτων του περιβάλλοντος και άλλοτε προβάλλοντας ένα ισχυρό εγώ σε πρόσωπα, ζώα και πράγματα, εξομολογείται στους αναγνώστες τα πάθη του, χωρίς να περιμένει την κατανόησή τους ή να προσδοκά την επιείκειά τους. Η γραφή μοιάζει να λειτουργεί για τον ίδιο θεραπευτικά και αναζωογονητικά. Και ακόμη περισσότερο η συνειρμική γραφή, όπως τη συναντάμε σε κάποιες σελίδες του βιβλίου. Ο συγγραφέας-αφηγητής είναι και συμπρωταγωνιστής σε όλες σχεδόν τις ιστορίες, με το βλέμμα του και την ακοή του να λειτουργούν ως συνεκτικός δεσμός ανόμοιων πραγμάτων και καταστάσεων. Περισσότερο μου άρεσαν τα κείμενα με τους τίτλους “Ζυράννα” και “Να ριζώσω κάπου”.

Διονύσης Στεργιούλας