Ανθολογία Νέων Κύπριων Ποιητών, ανθολόγηση-επιμέλεια: Λευτέρης Παπαλεοντίου, εκδόσεις Βακχικόν, Αθήνα 2018, σελ. 146.
(Ποιητές που ανθολογούνται: Ανδρέας Αντωνίου, Πάνος Γιαννακού, Χρίστος Γενακρίτης, Σενέμ Γκιοκέλ, Μαρία Θωμά, Εμρέ Ιλερί, Χαλίλ Καραπασάογλου, Αυγή Λίλλη, Γιώργος Ονησιφόρου, Ευτυχία Παναγιώτου, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Μαρία Παπαστεφάνου, Μυρτώ Παπαχριστοφόρου, Λάμπρος Πολυβίου, Αντρέας Πολυκάρπου, Μαρία Σιακαλλή, Αντωνίνη Σμυρίλλη, Άγγελος Σοφοκλέους, Ιάσωνας Σταυράκης, Τούγτσε Τέκχανλι, Αντρέας Τιμοθέου. Μετάφραση: Ανθή Καρρά, Mehmet Yikik, Lale Alatli, Γκιουργκέντς Κορκμάζελ, Λευτέρης Παπαλεοντίου, Μαρία Σιακαλλή.)
Στα
ποιήματα της Ανθολογίας Νέων Kύπριων
Ποιητών οι αναφορές στη νεότερη ιστορία
της Κύπρου είναι ελάχιστες. Ήδη αυτή η
επιλογή διαφοροποιεί τους συγκεκριμένους
ποιητές από εκείνους προηγούμενων
γενεών. (Το ζητούμενο είναι εάν πρόκειται
για συνειδητή επιλογή ή για δυσερμήνευτη
απώθηση.) Το εμείς του παρελθόντος δίνει
τη θέση του στο εγώ, που είναι ένα εγώ
αδύναμο, χωρίς ναρκισσισμό. Ίσως μόνο
μέσω της ενδοσκόπησης μπορεί να προκύψει
μία νέα άποψη για τη συλλογικότητα, που
δεν θα αφορά στο εξής τόσο τα ίδια τα
τραγικά ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος
όσο τον μακρινό απόηχό τους και κυρίως
την ανάγκη για εύρεση κοινών τόπων στο
παρόν και στο μέλλον.
Οι ποιητές της ανθολογίας επιχειρούν «διερευνητικές εξόδους» προς ετερόκλητα θέματα και εκφράζονται με ποικίλους τρόπους, ενώ στηρίζονται λιγότερο στην ποιητική παράδοση και σε λογοτεχνικά πρότυπα και περισσότερο στην πρωτογενή ανάγκη για έκφραση και επικοινωνία. Επιδιώκουν να ορίσουν το προσωπικό στίγμα τους μέσα σε ένα πλαίσιο που μοιάζει χαώδες (ή που το αντιλαμβάνονται έτσι). Αναζητούν διαρκώς μία ισορροπία μεταξύ του εσωτερικού τους κόσμου και του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Ο χώρος από τον οποίο προέρχονται οι δημιουργοί, το νησί της Κύπρου, είναι ο ίδιος για όλους και η εποχή κοινή. Αλλά το κοινό πλαίσιο επηρεάζει μόνο ως έναν βαθμό το έργο όσων ανθολογούνται, αφού ερμηνεύεται με άλλον τρόπο από τον κάθε δημιουργό, που βλέπει ή προβάλλει σε αυτό τις δικές του αναμνήσεις και γνώσεις, τους δικούς του φόβους, τα δικά του στερεότυπα, τη δική του ψυχοσύνθεση. Όπως το ίδιο χώμα, το ίδιο έδαφος, δίνει ζωή σε διαφορετικά είδη βλάστησης, έτσι και το κοινό υπόβαθρο οδηγεί συχνά σε διαφορετικές αισθητικές επιλογές.
Με αναφορές στη νεότερη ελληνική ποίηση και σε συγγραφείς ή μυθολογικά θέματα της αρχαιότητας, με στοιχεία της επικαιρότητας και με την καταγραφή καθημερινών προβλημάτων, προβληματισμών, αδιεξόδων, αλλά και ξένοιαστων στιγμών, οι ποιητές της ανθολογίας δημιουργούν πρωτότυπη ποίηση και η φωνή του καθενός είναι διακριτή και ιδιαίτερη. Για τους περισσότερους προέχει το περιεχόμενο, που συχνά είναι ασαφές: εσωτερικοί μονόλογοι, ταξίδια της φαντασίας, αυτοαναφορικότητα. Μικρά βήματα διερεύνησης και χαρτογράφησης του εαυτού και μερικά περιστασιακά βλέμματα στον γύρω τους κόσμο. Βλέπουν το εξωτερικό περιβάλλον όχι κοιτάζοντάς το απευθείας, αλλά παρατηρώντας το καθρέφτισμά του μέσα τους, ενώ είναι πολύ λίγες οι ρεαλιστικές αναπαραστάσεις σκηνών του βίου και σχεδόν ανύπαρκτες οι τυπικές περιγραφές τοπίων.
Κάθε προσπάθεια για αξιολόγηση των ποιητών μέσα από τα λιγοστά τους ποιήματα που ανθολογούνται θα ήταν υποκειμενική και ίσως χωρίς νόημα. Σε αρκετές περιπτώσεις η έμφαση στο περιεχόμενο μεταφέρει την ποιητική τεχνική σε δευτερεύον επίπεδο, αφού κύριος στόχος είναι η «διάσωση» της στιγμής ή της πηγαίας έμπνευσης και όχι η επεξεργασία του στίχου. Το ξάφνιασμα που είναι πιθανό να προκαλέσουν στους αναγνώστες οι προσωπικές ιστορίες και οι ενδόμυχες σκέψεις άλλοτε καλύπτει τις αδυναμίες σε θέματα τεχνικής και άλλοτε όχι. Ως αναγνώστης θυμήθηκα ένα ανάλογο κλίμα εκπροσώπων της Γενιάς του 1980, που δημοσίευσαν το έργο τους στην Ελλάδα, καθώς και στιγμές από ποιητές της μεταπολίτευσης ή και από πολύ παλαιότερους ποιητές. Αλλά στον τόμο αυτόν έχουμε κάτι καινούριο, που έρχεται ταυτόχρονα από πολλούς δρόμους και δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί.
(Ποιητές που ανθολογούνται: Ανδρέας Αντωνίου, Πάνος Γιαννακού, Χρίστος Γενακρίτης, Σενέμ Γκιοκέλ, Μαρία Θωμά, Εμρέ Ιλερί, Χαλίλ Καραπασάογλου, Αυγή Λίλλη, Γιώργος Ονησιφόρου, Ευτυχία Παναγιώτου, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Μαρία Παπαστεφάνου, Μυρτώ Παπαχριστοφόρου, Λάμπρος Πολυβίου, Αντρέας Πολυκάρπου, Μαρία Σιακαλλή, Αντωνίνη Σμυρίλλη, Άγγελος Σοφοκλέους, Ιάσωνας Σταυράκης, Τούγτσε Τέκχανλι, Αντρέας Τιμοθέου. Μετάφραση: Ανθή Καρρά, Mehmet Yikik, Lale Alatli, Γκιουργκέντς Κορκμάζελ, Λευτέρης Παπαλεοντίου, Μαρία Σιακαλλή.)
Οι ποιητές της ανθολογίας επιχειρούν «διερευνητικές εξόδους» προς ετερόκλητα θέματα και εκφράζονται με ποικίλους τρόπους, ενώ στηρίζονται λιγότερο στην ποιητική παράδοση και σε λογοτεχνικά πρότυπα και περισσότερο στην πρωτογενή ανάγκη για έκφραση και επικοινωνία. Επιδιώκουν να ορίσουν το προσωπικό στίγμα τους μέσα σε ένα πλαίσιο που μοιάζει χαώδες (ή που το αντιλαμβάνονται έτσι). Αναζητούν διαρκώς μία ισορροπία μεταξύ του εσωτερικού τους κόσμου και του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Ο χώρος από τον οποίο προέρχονται οι δημιουργοί, το νησί της Κύπρου, είναι ο ίδιος για όλους και η εποχή κοινή. Αλλά το κοινό πλαίσιο επηρεάζει μόνο ως έναν βαθμό το έργο όσων ανθολογούνται, αφού ερμηνεύεται με άλλον τρόπο από τον κάθε δημιουργό, που βλέπει ή προβάλλει σε αυτό τις δικές του αναμνήσεις και γνώσεις, τους δικούς του φόβους, τα δικά του στερεότυπα, τη δική του ψυχοσύνθεση. Όπως το ίδιο χώμα, το ίδιο έδαφος, δίνει ζωή σε διαφορετικά είδη βλάστησης, έτσι και το κοινό υπόβαθρο οδηγεί συχνά σε διαφορετικές αισθητικές επιλογές.
Με αναφορές στη νεότερη ελληνική ποίηση και σε συγγραφείς ή μυθολογικά θέματα της αρχαιότητας, με στοιχεία της επικαιρότητας και με την καταγραφή καθημερινών προβλημάτων, προβληματισμών, αδιεξόδων, αλλά και ξένοιαστων στιγμών, οι ποιητές της ανθολογίας δημιουργούν πρωτότυπη ποίηση και η φωνή του καθενός είναι διακριτή και ιδιαίτερη. Για τους περισσότερους προέχει το περιεχόμενο, που συχνά είναι ασαφές: εσωτερικοί μονόλογοι, ταξίδια της φαντασίας, αυτοαναφορικότητα. Μικρά βήματα διερεύνησης και χαρτογράφησης του εαυτού και μερικά περιστασιακά βλέμματα στον γύρω τους κόσμο. Βλέπουν το εξωτερικό περιβάλλον όχι κοιτάζοντάς το απευθείας, αλλά παρατηρώντας το καθρέφτισμά του μέσα τους, ενώ είναι πολύ λίγες οι ρεαλιστικές αναπαραστάσεις σκηνών του βίου και σχεδόν ανύπαρκτες οι τυπικές περιγραφές τοπίων.
Κάθε προσπάθεια για αξιολόγηση των ποιητών μέσα από τα λιγοστά τους ποιήματα που ανθολογούνται θα ήταν υποκειμενική και ίσως χωρίς νόημα. Σε αρκετές περιπτώσεις η έμφαση στο περιεχόμενο μεταφέρει την ποιητική τεχνική σε δευτερεύον επίπεδο, αφού κύριος στόχος είναι η «διάσωση» της στιγμής ή της πηγαίας έμπνευσης και όχι η επεξεργασία του στίχου. Το ξάφνιασμα που είναι πιθανό να προκαλέσουν στους αναγνώστες οι προσωπικές ιστορίες και οι ενδόμυχες σκέψεις άλλοτε καλύπτει τις αδυναμίες σε θέματα τεχνικής και άλλοτε όχι. Ως αναγνώστης θυμήθηκα ένα ανάλογο κλίμα εκπροσώπων της Γενιάς του 1980, που δημοσίευσαν το έργο τους στην Ελλάδα, καθώς και στιγμές από ποιητές της μεταπολίτευσης ή και από πολύ παλαιότερους ποιητές. Αλλά στον τόμο αυτόν έχουμε κάτι καινούριο, που έρχεται ταυτόχρονα από πολλούς δρόμους και δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί.
Όπως
συμβαίνει και σε άλλες ανθολογίες, το
ενδιαφέρον είναι πολλαπλό για τον
αναγνώστη και οι παράμετροι πολλές.
Στην εισαγωγή του ο Λευτέρης Παπαλεοντίου
ορίζει τις γραμματολογικές και ιστορικές
συντεταγμένες του έργου των νέων ποιητών,
καταγράφει κοινά σημεία και διαφορές
και καταλήγει σε φιλολογικά και κριτικά
συμπεράσματα. Ουσιαστικά όμως ξεκινά
έναν διάλογο αφήνοντας ανοιχτό το θέμα
για περαιτέρω συζήτηση στο μέλλον.
Διονύσης Στεργιούλας
[Περιοδικό Οδός Πανός, τχ. 184 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2019), σελ. 119-121.]
